Uniwersytet Łódzki otrzymał oryginał rękopisu artykułu prof. Tadeusza Kotarbińskiego z 1948 r., napisanego z okazji ufundowania sztandaru UŁ i powstania motta uczelni. Ofiarodawcą dokumentu jest znany ekonomista prof. Antoni Rajkiewicz z Warszawy, który w momencie powstawania artykułu prof. Kotarbińskiego był studentem UŁ. Po niemal 75 latach Pan Rajkiewicz nie zapomniał o rodzimej uczelni i przekazał ten skarb Pani Rektor Elżbiecie Żądzińskiej. Wielką pomoc w opracowaniu tego tekstu zapewnił Pan Paweł Spodenkiewicz z Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, wieloletni badacz źródeł związanych m.in. z Prof. Tadeuszem Kotarbińskim.
Pierwsi studenci UŁ i historia (miłosna)
Artykuł prof. Kotarbińskiego, mówiący o wartości, doniosłości i ważności nauki, wiąże się z dramatycznymi wydarzeniami z pierwszych lat istnienia Uniwersytetu Łódzkiego, kiedy to walczono o utrzymanie autonomii uczelni i niezależność od ideologii marksistowskiej. Na czele tego oporu w nowo powstałym Uniwersytecie Łódzkim stał Rektor – prof. Tadeusz Kotarbiński, wspierany przez znaczną część profesury oraz opozycyjnie nastawionych studentów.
– Oryginał rękopisu przysłali nam Państwo Anna i Antoni Rajkiewiczowie, którzy studia na Uniwersytecie Łódzkim zaczynali 75 lat temu. Tutaj się poznali, zakochali, są ze sobą do dziś. To przepiękna historia, która przyszła do nas w najlepszym możliwym momencie i dała nam dużo inspiracji do dalszego działania – mówi prof. Elżbieta Żądzińska, Rektor UŁ.
Prawda i Wolność
W pierwszych latach powojennych trwała walka zwolenników autonomii uczelni z obozem dążącym do podporządkowania ich ideologii marskistowskiej. Ośrodkiem studenckiego oporu na UŁ było m.in. Koło Naukowe Prawników i Ekonomistów. Członkowie Koła zainicjowali w 1946 r. zbiórkę pieniędzy na sztandar uniwersytecki, proponując jednocześnie, by wypisać na nim hasło „Prawda i Wolność”. Słowa te zaczerpnięto z przemówienia prof. Tadeusza Kotarbińskiego, w którym powiedział „Prawda i Wolność – oto sztandarowe hasła uniwersytetu”. Chodziło o zachowanie tradycyjnych wolności akademickich, a także o niepoddawanie się presji ideologii. Profesorowi, który był znanym wolnomyślicielem, chodziło nie tylko o opór wobec wprowadzanego wtedy dogmatycznego marksizmu, ale także o nieuleganie naciskom kościoła katolickiego.
Ufundowany przez studentów dar wręczyła Rektorowi delegacja organizacji samopomocowej Bratnia Pomoc. Uroczystość miała miejsce 14 marca 1948 r. Z jej okazji Bratnia Pomoc wydała jednodniówkę „Trzy lata pracy”, do której prof. Kotarbiński napisał wspomniany artykuł. Poświęcony jest on nauce i jej celom. Są w nim między innymi te mądre słowa:
Nauka nie dlatego jest tak bardzo ważna, że nasyca ciekawość i urabia finezyjnie interesujące intelekty, nie dlatego, że sztuce w kształtowaniu wytworności pokrewna i ze sztuką bywa jednym tchem wspominana nie bez uszczerbku dla własnej powagi, lecz dlatego, że jest nieodzowną preparacją, nieodzownym przygotowaniem dzielnego gospodarstwa i służącej gospodarstwu techniki, przygotowaniem obrony przed chorobami i zgonem przedwczesnym, obrony przed klęskami społecznymi, a w szczególności przed klęską porażki w walce o istnienie w sposób godny istnienia.
W obronie wartości uniwersyteckich…
Prof. Tadeusz Kotarbiński bronił liberalnej koncepcji uniwersytetu nawet w najtrudniejszych czasach stalinowskich. W czasie odbywającej się w 1950 r. na UŁ sesji naukowej, która w intencji organizatorów miała sankcjonować wprowadzany właśnie radziecki model funkcjonowania nauki, powiedział:
Niechajże Uniwersytet Łódzki chce być nadal przybytkiem prawdomównego i do prawdy obiektywnej dążącego nauczycielstwa. Jeżeli zaś do tego będzie się poczuwał, wówczas słowa wypisane na jego sztandarze nie stracą na aktualności i istotnego waloru. Są to bowiem wielkie monumentalne niezmienniki w dobie wielkiej powszechnej przebudowy.
Tłem tych wydarzeń były inicjatywy legislacyjne komunistycznych władz. Najpierw dekret o organizacji nauki i szkolnictwa wyższego z października 1947 r., który stanowił, że rektora powołuje prezydent RP na wniosek ministra oświaty. Jeszcze dalej szła ustawa o szkolnictwie wyższym i pracownikach nauki z grudnia 1951 r. która całkowicie likwidowała autonomię szkół wyższych i przekazywała wszelkie decyzje w ręce ministra. Mógł on dowolnie dyktować treści nauczania i przekształcać strukturę uczelni. Ustawa ta obowiązywała do „odwilży” w 1956 r., kiedy częściowo autonomię przywrócono.
Etyk, filozof, wykładowca…
Prof. Tadeusz Kotarbiński odegrał ogromną rolę nie tylko w pierwszych latach istnienia Uniwersytetu Łódzkiego. Nadał kierunek rozwojowi uczelni, ukształtował taki model pracy naukowej, który przez kolejne dziesięciolecia jest punktem odniesienia dla całej wspólnoty akademickiej naszego Uniwersytetu.
Kontynuując humanistyczną refleksję Profesora, w 2015 r., z okazji jubileuszu 70-lecia uczelni, ustanowiono Nagrodę im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Profesora Tadeusza Kotarbińskiego za wybitną pracę z zakresu nauk humanistycznych. Nagroda jest wyróżnieniem ogólnopolskim, które zyskało w środowisku polskich naukowców dużą renomę. Konkurs umożliwia pokazanie szerszej publiczności wartości i różnorodności prac humanistycznych powstających w Polsce.
W tym roku na konkurs wpłynęło aż 68 prac z wiodących polskich instytucji naukowych. To niemal rekord w sześcioletniej historii nagrody. Niebawem Kapituła konkursu ogłosi prace nominowane do ścisłego finału VI edycji nagrody.
Więcej na temat nagrody można przeczytać TUTAJ (kliknij).
„(…) niepodobna okiełznać umyślnie nauki w jej polocie. Ma ona w sobie dynamikę pędu niepowstrzymanego. Stała się ona pasją, namiętnością człowieka, istoty o czole wyniosłym.”
(prof. T. Kotarbiński, fragment rękopisu)
Pełna treść rękopisu – KLIKNIJ
Źródło: www.uni.lodz.pl